Tussen het verleden en het water

Zaterdag beginnen we de avondwandeling op het Panneland en we willen vandaag richting de grens Witteveld en infiltratie gebied 3. Het is rond de 27 graden, dat is best wel warm. Rond 15:15 lopen we het gebied binnen en hopen dat het snel wat koeler wordt.

De gelopen GPS route is hier te downloaden.

We nemen de route langs de bunkerberg.

Op de bunkerberg vind je nog steeds de oude bunkers 105 en 106. De Duitsers bouwde hier de bunkerdorpen en geschutsopstellingen.

Op de heuvel van de bunkerberg vind je overal stukken van de bunkers 

Op de bunkerberg tussen de bunkers treffen we deze kikker aan.

Vlier (Sambucus) is een geslacht van snelgroeiende heesters of kleine bomen. In de lente dragen ze tuilen van witte of crèmekleurige bloemen, gevolgd door kleine rode, blauwachtige of zwarte vruchten. Thee van de bladeren werkt bloedreinigend. Thee van de bloemen versterkt de afweer. Gekookte bessen versterken de stofwisseling en worden ingezet tegen ischias en reuma. Vlierbessensiroop is goed voor de keel bij een verkoudheid. Het helpt de koorts te onderdrukken bij griep.

Op de Duinpanweg treffen we een oude bekende aan. De moervos welke we ook vaak op de kippendellen tegenkomen. Ze heeft het warm en is een stuk schuwer dan we gewend zijn. Misschien maar goed ook. Deze vos wandelt blijkbaar heel wat af om te kunnen bedelen.

We passeren het Hondevlak waarvan niet bekend is waar de naam vandaan komt. Het heeft waarschijnlijk is te maken met de jacht. Hier steken we het Nieuwkanaal over. Het Nieuwkanaal is wat we noemen een win-kanaal, meer hierover later in het verslag. Nabij en ten westen van het Nieuwkanaal herkennen we vrij snel de plant- en bodemelementen van het Duindoornlandschap. Daarnaast vinden we veel sporen van menselijk handelen, zowel waterwinning als landbouw en beweiding. De infiltratie heeft daar nog vochtminnende planten en diersoorten aan toegevoegd.

Ook vinden we hier veel jonge eiken. De eikels zijn al flink gegroeid en bijna klaar om uit de boom te vallen in de herfst.

Bij de Bramen struik op kippendellen stoppen we even om een voorraad bramen te plukken. Janny gaat daar jam van maken en Borgani de papegaai is ook gek op verse bramen. Het gebied rond de Kippendellen is behoorlijk vochtig en dat is te zien aan het vele riet dat je hier naast het pad vind in de vele kwelplassen. Door de aanleg van de infiltratiewerken is de waterstand in dit gebied hier weer sterk gestegen.

Aan het einde van het pad ligt het Russenvlak. Hier stonden vroeger de barakken van de Russische militairen uit het Aziatische gedeelte van Rusland. Deze militairen waren hier door de Duitsers gedwongen tewerkgesteld en werden 'pindamannetjes' genoemd vanwege hun scheve oogstand.
Net buiten infiltratie gebied 3 en ten westen van de Marelberg ligt het pindabergje. Dit bergje werd opgeworpen door deze Russische 'Pindamannetjes', vandaar de naam.

We lopen verder westwaarts en zien een berkenzwam met een aparte kleur. 

Boven de bovenstaande zwam zien we een wat meer herkenbare berkenzwam.

Het Witteveld en het Ruigeveld hebben ook een functie in de waterwinning in de AWD. Buiten de productiecapaciteit hebben ze ook een voorraadfunctie, zodat er voldoende water voorradig is als er bijvoorbeeld geen Lekwater van buitenaf wordt aangevoerd.
Het komt nog wel eens voor dat de kwaliteit van het Lekwater tijdelijk niet voldoet en dan wordt de toevoer gesloten. Het is dan handig om voldoende voorraad in de AWD zelf voor handen te hebben. Omdat men met duinwater alleen nooit aan de vraag van 70 miljoen m3 water per jaar kan voldoen, wordt er door twee vele kilometers lange waterleidingen voorgezuiverd water uit de Lek bij Nieuwegein aangevoerd. Dit water loopt via de betonnen kanalen naar het infiltratiegebied.
Waarom betonnen kanalen? Omdat je niet wil dat het water onderweg in de grond terecht komt in een gebied waar je het water niet in de grond wilt hebben.

Verschillende kanalen en plassen hebben ook een voorraadfunctie zoals o.a. het Van der Vlietkanaal, het Sprenkelkanaal, het Nieuwkanaal, het Kromme en het Rechte Schusterkanaal en de Zwaneplas.
Andere Kanalen hebben weer een andere functie, het betreft bijvoorbeeld het hele Westerkanaal, een deel van het Noordoosterkanaal in het noorden, het Barnaartkanaal en het Zwarteveldkanaal. Deze kanalen hebben een belangrijke functie in het terugwinnen van het infiltratiewater, maar ze onttrekken ook natuurlijk duinwater aan de omgeving.

Langs het bovenstaande toevoerkanaal zien we deze kleine pad. In het Ruige en Witteveld zijn veel mensensporen aanwezig in de vorm van waterwinwerken en bunkers. De Spruit getuigt nog van een stuk kanaal dat in 1863 werd gegraven, maar in 1903 weer verlaten werd. In de Kardrift stond ooit een woonwagen, als rustverblijf voor jagers en drijvers.

Het IJzeren mannevlak dankt zijn naam aan de grote graafmachine die bij het maken van het Nieuwkanaal werd gebruikt en die door de plaatselijke bevolking een 'IJzeren man' werd genoemd.
Op een topografische kaart van 1850 waren Witteveld en Ruigeveld niet als teelland of weidegrond aangegeven.

We staan hier op een hoge heuvel en we kijken richting het gebied 'Dappere kees'. Genoemd naar de kastelein, die zo werd genoemd omdat hij altijd mensen van hun kiespijn afhielp. Maar nou komt het, dat deed hij met een nijptang! Dappere Kees had op deze plek waarschijnlijk zijn teellandje voor aardappels en rogge.

Hier ligt o.a. de zwanenplas (infiltratie en voorraadgeul). Het water in deze geulen wordt gezuiverd d.m.v. de zwaartekracht, het zakt in de bodem en sijpelt langzaam door de bodem naar de lager gelegen winkanalen welke om dit gebied heen liggen. In dit geval zijn dat het Rechte Schusterkanaal, Kromme Schusterkanaal en het Nieuwkanaal.

We kijken hier over de Bosjes van Leen Poes, genoemd naar de Drijver Leen Poes welke niets te maken heeft met de waterwinning in dit gebied. Ook in dit stuk liggen wingeulen en het zuiveren van het water werkt ook hier d.m.v de zwaartekracht. Wie wel eens op de dam over het Westerkanaal aan het einde van de Duizendmeterweg heeft gestaan, zal het opgevallen zijn hoe diep gelegen dat kanaal is. Als je dan weer richting de schuilhut kijkt waar de tamme vossen lopen, dan zie je dat het water in dat stuk vele meters hoger ligt.

Om het water d.m.v. de zwaartekracht naar het winkanaal te laten lopen is dat hoogteverschil noodzakelijk. Door het waterpeil in de winkanalen kunstmatig omhoog of omlaag te laten gaan, is de uitstroom snelheid van het gezuiverde water in de grond van het infiltratiegebied te regelen. Het water doet er minimaal 60 dagen over om door de grond te sijpelen naar de winkanalen.
Sneller wil je eigenlijk niet omdat het grondwater dan te snel daalt en dat is slecht voor de fauna in het infiltratiegebied en de waterkwaliteit in de winkanalen. Het is dus eigenlijk een constante balanceeract om de kwaliteit goed te houden.

Hieronder kijken we op verboden infiltratiegebied. Ook hier gebruikt men zwaartekracht voor de waterwinning, maar hier gebruikt men ook de zogenaamde drains. Simpel gezegd zijn dat betonnen pijpen in een grindbed welke op NAP 0, dus zo'n vijf tot zeven meter onder het maaiveld tussen de de infiltratiegeulen zijn aangebracht. Het in de grond gezakte water loopt naar de drains tussen de infiltratiegeulen en vervolgens naar de winkanalen. De doorlaat van het gezuiverde water is te regelen via een pomp of een schuif aan het einde van de drain.

Deze drains liggen hier al ruim 50 jaar en uit onderzoek blijkt dat ongeveer 40% van de drains niet meer functioneren vanwege de hoge slibafzetting in de drains. In 2008/2009 is er een pilot drain aangewezen om hier te proberen de slibafzetting in de drain te verwijderen. Om een lang verhaal kort te maken, is dat aardig gelukt en is de doorstroom in deze pilot drain flink omhoog gegaan. 

Hieronder een beetje 'kort door de bocht' schema om allemaal het iets duidelijker te maken. Uiteindelijk komen het geïnfiltreerde Lek water en het echte AWD duinwater uit het Noordoosterkanaal, het Barnaartkanaal en het Zwarteveldkanaal bij de Oranjekom samen, en wordt daar gemengd om er drinkwater van te maken. Het duinwater heeft een constantere kwaliteit en help het uiteindelijke drinkwater stabieler van kwaliteit te maken.

Er is ook nog een derde manier van waterwinning en dat is die van het grondwater d.m.v. diepe winputten welke water aan het diepduin onttrekken. Deze putten liggen net onder het wateroppervlak van b.v. het Rechte Schusterkanaal en worden soms zichtbaar bij een lage waterstand. (bron onderstaande plaatje: Fysische Geografie Universiteit van Amsterdam)

Genoeg over water en we hebben er honger van gekregen :-) Hier blijven we even een halfuurtje plakken om de soep en broodjes te eten en krijgen we af en toe een bonus in de vorm van wat damherten welke wat komen drinken.

Het begint al donker te worden en de damherten komen wat drinken uit het Nieuwkanaal.

De temperatuur is nu een heel stuk aangenamer, de wolken krijgen een prachtige kleur in het avondlicht.

Als de zon verder ondergaat, krijgen we nog een prachtig schouwspel te zien.

We zijn nu bijna bij de uitgang en draaien nog een keertje om, om een laatste foto te maken van een prachtig natuurgebied dat niet alleen mooi is, maar ook nog een functie heeft.

En zo gaan we weer naar huis na een prachtige wandeling door de AWD en hopen dat we d.m.v. dit blog de wandelende mens een beter inzicht hebben kunnen geven in het reilen en zeilen van de natuur, de watertechniek en de geschiedenis in de AWD.
Iedereen nog bedankt voor de reacties op ons vorige verslag "Historische rondleiding met hysterisch weer'.

Groet,
Peter en Janny