Jacht in de AWD

Nee het schieten op de damherten is nog niet begonnen, maar er was een tijd dat jagen in de AWD heel normaal was. Vandaag een kijkje in het verleden van de jacht in en om de AWD. De foto's zijn die van onze wandeling van zondag 25 september, we hebben toen ook het onderstaande gevecht tussen twee damherten kunnen fotograferen en filmen.

De gelopen route is hier te downloaden.

Al in 1342 werd de jacht op konijnen in de duinstreek al vermeld en in 1478 wordt de patrijzejacht genoemd. Een 'placaat' uit 1502 noemde als jachtdieren onder andere: Hasen,  Lepelaers en Bergheenden, Perdrijsen (patrijs), Fesanen (fazant), Quaken (kwak), Schollevaers (aalscholver), Putoren (roerdomp), Swanen, Moerhoenderen (waterhoen), Cranen (kraanvogel) en Reygheren (Rijgers).

In de 'Veenen der Wildernisse' (duinstreek), die zich uitstrekten van Vogelenzang en Teylingen tot Voorschoten en Leiden, kwamen ook reeën en wilde zwijnen voor, maar het bovengenoemde placaat vermelde ook dat deze niet mochten worden bejaagd. In opeenvolgende plakkaten (vanaf 1595) werd de aanwezigheid van reeën en wilde zwijnen bevestigd in de duinstreek.

Toentertijd werden alle dieren gejaagd om te eten, maar vooral reigers werden toen als lekkernij beschouwd. Hoewel de gewone man natuurlijk ondanks de zware straffen die op stroperij stonden ook wel eens een buit probeerde te verschalken, was het jagen op het bovengenoemde wild voorbehouden aan de edelen.Tussen Petten en Beverwijk kwam de ree en het zwijn het meest voor. In de 16de eeuw werd ook op herten gejaagd, daarbij werd het wild opgedreven door honden en beschoten men ze met het roer, een primitief geweer.

Totdat een plakkaat in 1524 het rapen van eieren verbood op straffe van twee carolusguldens, stonden de eieren van wilde ganzen, kieviten en plevieren ook op het menu. Om en nabij 1600 ging men 's winters op meeuwenjacht, dit was niet zozeer om het vlees maar om de veren welke in dekbedden werden verwerkt. Rond 1750 was het rapen van meeuweneieren erg in trek vanwege het bakken van een omelet met de naam 'meeuwenstruijff''.

Ondanks dat men zoveel waterwild voor eigen gebruik te oogsten had, mochten anderen daar niet van meegenieten. In 1636 en 1637 schreef de heer van Berkenrode boze brieven aan het stadsbestuur van Haarlem om zich te beklagen over de stroperij in zijn 'Reigerijen', waarin meer dan 1.000 koppels reigers, kwakken en ander wild huisde.
Rond 1636 waren er geen reeën, wilde zwijnen, fazanten en korhoenders meer te vinden in de duinstreek. Zelf duiven mochten niet meer gejaagd worden vanwege hun schaarste, dat mocht pas weer drie eeuwen later in 1852. De Duivendrift vlakbij de Oranjekom zal naar de jacht op de duif zijn genoemd.

Op 28 juli 1795 maakte de Franse bezetter een einde aan het alleenrecht van de adel op het jagen, de rechten van de adel werd 'directelijk' afgeschaft en iedereen mocht vrij jagen op zijn eigen grond. Er was echter één uitzondering, want: Niemand zal in 's Lands Zeeduinen vermogen te jaagen of eenig Wild of Gevogelte te vangen. Omstreeks 1850 was de wildstand in de duinen zo goed, dat Cornelis van der Burg zich als poelier in Noordwijkerhout vestigde.

Één van zijn vaste klanten wa het hotel Huis ter Duin in Noordwijk. In het begin van de 20ste eeuw diende de jacht een nieuwe mode, die ook onder de chique gasten van dit hotel opgang maakte.
In 1906 verschenen de eerste dameshoeden versierd met veren, vleugels en zelfs koppen van sterntjes. Dit betekende een ware slachting onder de Sterns, deze slachting had voornamelijk plaats in de broedtijd omdat de vogels in paartooi op hun mooist zijn. Gelukkig maakte een Koninklijk Besluit hier op 18 juli 1908 een einde aan.

Op een jachttableau uit 1902 waren nog veel bejaagde soorten te vinden welke ook op het plakkaat van 400 jaar daarvoor voorkwamen. Nog steeds werden patrijzen, konijnen, hazen en fazanten geschoten, maar aangezien de smaak van de waterwild eter was veranderd, werden Reigers werden niet meer gegeten, vele eenden soorten nog wel.Tussen 1900 en 1925 verschoven de getalsverhoudingen van sommige soorten.

Doordat het akkergebruik terug liep in de duinen halveerde het aantal patrijzen dat per dag werd geschoten, konijnen en houtsnippen werden daarentegen in steeds grotere aantallen geschoten. In 1905 ving men op een jachtdag al gemiddeld vier a vijf konijnen, tegenover gemiddeld één konijn per dag in de jaren net voor de eeuwisseling. Het gaat hier dan om de aantallen in het Zuid-Hollandse gedeelte van de AWD.

Ook eieren werden er weer geraapt, van Grutto en de Wulp bij tientallen en van de kievit in het begin met ruim 200 per jaar. Het verdwijnen van de broedkolonie van de Meeuwenduintjes, was voor een groot deel het gevolg van dit eieren rapen. In de voor de wandelaars afgesloten infiltratie gebieden werden er gelijkertijd weer nieuwe kolonies gevestigd.

Er bestaat een groot verschil tussen de duinrovers van nu en die van vroeger. Uilen, vossen of wezels houden niet zelf hun voorraad te vangen prooien bij, de mens daarentegen houd zelf zijn prooidier stand op pijl. Beide hebben wel een territorium en de mens doet zijn uiterste best om de concurrentie van de vos uil of wezel op een zo laag mogelijk pitje te houden.   

Ook vogels zoals kraaien, eksters en roeken werden in de achttiende eeuw vervolgd. Rond 1780 wordt de 'Aeksterschouw' beschreven: wie na de maand mei nog een eksternest in zijn gebied had laten zitten, kon een fikse boete oplopen. In 1857 werden er premies gezet op de valk, wouw, havik, sperwer, of buizerd a 30 cent per stuk; voor een echte arend zoals de zeearend kreeg men een gulden.  Zo kreeg de  jachtopzichter van Haarlem omstreeks 1860 jaarlijks meer dan 40 kiekendieven en ruim 60 sperwers aangeboden.

Men schoot de vogels ook vaak op het nest, gaaien en kraaien leverde men bij honderden, doch raven zelden meer dan 10 per jaar.
In 1912 trad de vogelwet in werking welke het bejagen van roofvogels aan banden legde. Vogels zoals de havik, buizerd en raaf waren in 1920 zo goed als uitgeroeid dus kwam deze wet kwam net op tijd.

In1608 kocht de stad Haarlem in 1608 het "recht van Zwanendrift" omdat men daar nog reigers en zwanen aten. In alle grachten en vijvers mochten zwanen gehouden worden, wat waarschijnlijk ook betekende dat hier van bijvoeren en extra zorg sprake was. Het toezicht hierop werd gehouden door een opzichter met de titel van pluimgraaf. Het jachtwild bestond waarschijnlijk voornamelijk uit fazanten. In 1837 moest men de fazanten voor de winter binnen halen.

In het voorjaar konden konden de fanzanten hun kroost verzorgen waarna een gedeelte werd losgelaten voor de jacht. Omstreeks 1920 had de familie Barnaart een grote faam op het gebied van kweken, voeden en verzorgen van fazanten. In de oorlogsjaren werd hun fokkerij tijdelijk stilgelegd.
In 1948 was het 'onschuldige' steenuiltje de pisang en moest worden bestreden, omdat het een ware slachtingen aanrichtte op de fazantenkwekerijen.

Ook de Fazanten in het veld werden goed verzorgt. Het bijvoeren met zaden had echter een invloed op het gebied. Natuurlijk werden niet alle zaden door de fazanten opgegeten en gebiedsvreemden kruiden en planten kwamen op deze manier in de duinstreek terecht, bijvoorbeeld cichorei, naakte lathyrus, kroontjeskruid en duist. De voerakkers voor reeën, met hun akkeronkruiden als bolderik, ruige klaproos, gele ganzenbloem en korenbloem, werden in 1978 opgeheven.

In 1398 jaagde de mens al op de vos, Waarschijnlijk niet vanuit het oogpunt van beheer, maar eerder uit puur vermaak. Guy van Chatillon, graaf van Blois, was in dat jaar te gast op het slot Heemstede, in de avonduurtje werd er muziek gemaakt, gefeest en gedobbeld maar 's morgens vroeg ging men vroeg op vossen jagen. In 1625 werd het menens met de achtervolging van de voedselconcurrenten.
Vanaf dat jaar was het aan de duinmaijers (Duinbeheerder) geoorloofd om "grote en kleine arenden (verzamelnaam voor roofvogels), die groot kwaad deden in de duijnen", te bejagen. 

In 1636 werd in detail beschreven hoe schadelijk bunzingen en hermelijnen te werk konden gaan (in de Bunksem- en Harmekuil bij het Palmveld).  In 1636 werd ook de vos als te bestrijden wild genoemd. De vos was was in Holland nog niet zo actief, maar als de rivieren 's winters bevroren wilde de vos nog wel eens de oversteek maken. De vos werd dan meteen door de Duinmaijers gedood.

Binnen de huidige AWD zoals wij dat kennen is niet gejaagd op de vos; direct buiten het gebied heerste echter een zware jachtdruk. Een reeds jarenlang bestaand discussiepunt is de vraag of een zodanig grote vossenpopulatie beschouwd moet worden als gewenste natuurlijke ontwikkeling.

Ook bijvoederen en uitzetten van roodwild kent een lange historie. Prins Maurits liet in 1593 dam- en edelherten uit Engeland overkomen om ze in de Haagse duinen  uit te zetten. Uit een geschrift van 1596 blijkt dat men waterkuilen groef zodat de herten 's zomers geen dorst zouden lijden. 's Winters moest worden bijgevoerd met erwtenstro en hooi.
De sloten en drinkpoelen werden in de winter ijsvrij gehouden. Het roodwild in de duinen rond Haarlem vergde begin van de 17de eeuw heel veel zorg. Prins Frederik Hendrik was toen zo vaak bij zijn legerscharen te velde, dat er voor de jacht weinig tijd overbleef.

Enkele methoden en gebruiken van jagers en jachtopzichters zijn in plaatsnamen vastgelegd. Zo is de Paalsprenkel een eeuwenlang gebruikt attribuut om vogels te vangen. Deze sprenkel werd opgesteld op een paal, waarop roofvogels graag gaan zitten. Bij het landen beroerden ze het vangmechanisme (Een plaatje), waarbij de klem rond de poten dichtsloeg. Met de kop naar beneden hangend moesten ze wachten totdat ze uit de val bevrijd werden. De Eksterkuil herinnert aan het gebruik van sprenkels om eksters te vangen.

Het vangen met klemmen, strikken en dergelijke, was voor de jager lastig, maar ook zeker voor de buit heel 'vervelend'. Het gevangen dier stierf een langzame, onaangename dood en het kostte de jagers veel moeite en tijd. Het geweer was voor beide een betere oplossing, al was het gevaar voor de jager ook groter. Zo kleeft aan het Busettebos een tragische herinnering: omstreeks 1880 ging hier per ongeluk het geweer af van Toon Tempelman, welke daarbij om het leven kwam. Of zijn geweer ook daadwerkelijk een buset was, weten we helaas niet.

Nadat in de jaren na de oorlog incidenteel een reebok werd waargenomen, is in 1952 de stand uitgebreid met elf van elders aangevoerde exemplaren. Tot 1969 werd geen jacht uitgeoefend op het reewild, zodat een aanzienlijke populatie kon ontstaan.
Deze veroorzaakte schade aan de naburige bollenvelden en beplantingen. Bovendien hadden grote aantallen valwild (wild dat op een andere manier is doodgegaan dan gejaagd) veel commentaar van het publiek tot gevolg, waarna besloten werd de ree in de jacht op te nemen. Tot 1978 werd de jacht verpacht aan negen pachters, iedere pachter had een eigen jachtopzichter in dienst die een eigen beleid voerde ten aanzien van de fauna.

En tot 1979 bestond er van bedrijfswegen (waternet) geen gericht faunabeheer, met uitzondering van het reewildbeheer. Het beheer werd bepaald en uitgevoerd door de jachtpachters in het gebied. Vanaf 1978 wordt het jachtbeleid echter door Gemeentewaterleidingen zelf bepaald en in 1984 is de jacht geheel beëindigd en vindt er nog slechts beheersjacht op reeën en konijnen plaats.

In het begin van de jaren tachtig werd na een jarenlange discussie besloten de als exoot beschouwde damherten uit het gebied te verwijderen. Dit bleek echter niet eenvoudig en men stuitte op veel verzet bij het uitvoerend personeel en het publiek. Bovendien is het damhert een welkome grazer, zodat er uiteindelijk van verwijdering werd afgezien.

Over de jacht in en om de AWD is nog heel veel meer te vertellen, maar dan zou het een nog veel langer blog worden :-) Misschien later meer daarover.



En dan nog even een stukje uit de Zandvoorter courant over de rondleiding welke ik op verzoek van de AWD Hyvers heb gegeven. Jolanda (jomeko) heeft dit voor de Hyvers georganiseerd en journalist Edwin Gitsels was aanwezig om de rondleiding voor de krant vast te leggen. Toch leuk als je eerste AWD rondleiding meteen resulteert in een krantenartikel. :-)

Iedereen heel erg bedankt voor de reacties op het vorige blogbericht 'Het AWD bij De Zilk'.

Groet,
Peter en Janny